Microplastics en hun impact op ons lichaam
We leven in een wereld waarin plastic niet meer weg te denken is. Van voedselverpakkingen tot kleding en cosmetica, overal waar we kijken, speelt plastic een rol. Maar wat als deze plasticdeeltjes niet alleen in onze omgeving blijven, maar ook in ons lichaam terechtkomen? Steeds meer onderzoek toont aan dat micro- en nanoplastics hun weg vinden naar onze organen, ons bloed, en zelfs onze hersenen. Wat betekent dit voor onze gezondheid? En wat kunnen we doen om onze blootstelling te verminderen? In deze blog neem ik je mee in de wetenschap achter micro- en nanoplastics en geef ik jou mee wat je moet weten om je gezondheid te beschermen.
In dit artikel leer je..
.. het verschil tussen microplastics (MP) en nanoplastics (NP).
.. hoe plastic verspreidt zich en komt ons lichaam binnen.
.. wat plastic met je doet hersenen, hormonen, zenuwen en voortplanting.
.. praktische manieren om blootstelling aan plastic verminderen.
.. waarom het helemaal vermijden van plastic onmogelijk is.
Essentiële kennis over plastic
Wat is plastic?
Plastic is een synthetisch materiaal en de meeste kunststoffen worden gemaakt van fossiele brandstoffen, voornamelijk aardolie en aardgas.
Een korte geschiedenis van plastic
In 1950, plastic op grote schaal de productie begon. Veel fabrieken die waren gebruikt tijdens Tweede Wereldoorlog voor de productie van materialen en apparatuur waren hergebruikt na de oorlog om consumptiegoederen te produceren. Er was een grote vraag naar relatief goedkope, praktische en snel geproduceerde materialen. Plastic voldoet perfect aan deze behoefte, vaak ter vervanging van duurdere of schaarse grondstoffen.
Mogelijke effecten op korte vs lange termijn
Effecten op korte termijn
• Irritatie en ontsteking in de darmen of andere weefsels
• Verstoring van de darmflora
• Zenuwstelselstoornissen
Effecten op lange termijn
• Hormonale verstoring
• Verhoogd risico op chronische ziekten
• Vruchtbaarheidsproblemen
• Accumulatie en weefselbeschadiging
• Groter risico op bloedstolsels
Belangrijke gevaarlijke stoffen
Termen die je misschien eerder hebt gehoord
Je hebt misschien gehoord dat BPA-vrije producten goed zijn omdat BPA schadelijk is. Of misschien herken je de term PET-fles. Er zijn ook termen die je misschien nog niet eerder hebt gehoord, zoals fenol of PFAS.
Wat is het verband tussen deze chemicaliën?
Al deze chemicaliën hebben één ding gemeen: ze worden gebruikt in kunststoffen en consumentenproducten en kunnen schadelijke gevolgen hebben voor onze gezondheid.
BPA (bisfenol A): Een synthetische chemische stof die voorkomt in plastic flessen, voedselverpakkingen, blikjes en bonnetjes.
BPS (bisfenol S): Een vervanger voor BPA, dat vaak wordt gebruikt in „BPA-vrije” producten, maar net zo schadelijk is.
PET (polyethyleentereftalaat): Een veelgebruikt plastic voor waterflessen, frisdrankflessen en voedselverpakkingen. Wordt als veilig beschouwd, maar bij verhitting kunnen microplastics en chemicaliën vrijkomen.
Fenol: Een organische chemische stof die wordt gebruikt bij de productie van kunststoffen, kleefstoffen en ontsmettingsmiddelen. BPA is een soort fenol.
Ftalaten: Additieven die plastic flexibel en zacht maken. Komt voor in verpakkingen, PVC-producten, speelgoed, cosmetica, parfums, tapijten en medische apparatuur.
PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) — De „Forever Chemicals”: Een groep van duizenden chemicaliën met water-, vet- en vlekbestendige eigenschappen. Komt voor in pannen met antiaanbaklaag (teflon), waterdichte kleding, fastfoodverpakkingen, brandbestrijdingsschuim en cosmetica.
Het verschil tussen nanoplastics en microplastics
Het belangrijkste verschil tussen microplastics en nanoplastics is hun grootte, die van invloed is op hoe diep ze het lichaam kunnen binnendringen.
Microplastics (MP's): 1 micrometer (1 µm) tot 5 millimeter (5 mm), ongeveer zo groot als een zandkorrel. Ze breken af van grotere plastic voorwerpen.
Nanoplastics (NP's): Kleiner dan 1 micrometer (1 µm), minder dan 1/1000ste van een millimeter, gevormd door de verdere afbraak van microplastics. Ter vergelijking: mitochondriën (de „krachtcentrales” van de cel) hebben een diameter van ongeveer 0,5 tot 1 micrometer en een lengte van 1-2 micrometer.
Plastic in ons lichaam
Je hebt misschien wel eens gehoord dat mensen elke twee weken het equivalent van een creditcard (5 gram) binnenkrijgen. Dit kwam voort uit vroeg onderzoek waarbij werd uitgegaan van de hoogst mogelijke inname.
Latere studies tonen aan dat deze schatting te hoog was. In werkelijkheid varieert de inname van 1 milligram tot een paar honderd milligram per week. Maar zelfs 1 mg plastic kan duizenden microplastics of biljoenen nanoplastics bevatten.
„Microplastics worden vaak een 'cocktail van verontreinigingen' genoemd omdat er verschillende schadelijke chemicaliën aan kleven.”
Eenmaal binnen, wat doet het?
Onderzoekers die 15 overleden mensen hebben onderzocht vonden in dit deel van het brein een aantal microplastic stukjes. Dit betekend dat deze plastic deeltjes de Bloed-Brein-Barriere (BBB) voorbij zijn gekomen. Een barriere die als functie heeft schadelijke buiten te houden en goede deeltjes door te laten.
Micro- of nanoplastics die zich hier weten te bevinden zouden schade aan kunnen richten die kan leiden tot verlamming of verlies van de reukfunctie. In een andere studie vonden onderzoekers dat micro- of nanoplastics in het brein ons gevoeliger kunnen maken voor Alzheimer's en Parkinson's.
Tijdens de zwangerschap
Micro- en nanoplastics kunnen mogelijk de placentabarrière passeren (een barrière die, net als de BBB, schadelijke stoffen zou moeten blokkeren) en mogelijk de foetus bereiken.
De placentabarrière werkt normaal gesproken om schadelijke stoffen buiten te houden, maar als plastic deeltjes erin slagen binnen te dringen, bestaat het risico dat de ontwikkeling van het ongeboren kind wordt verstoord.
Sommige onderzoekers vermoeden dat dit kan leiden tot groeiafwijkingen of hormonale veranderingen bij de baby.
Het endocriene systeem
Het endocriene systeem reguleert onze hormonen en regelt essentiële processen zoals groei, metabolisme en stemming. Micro- en nanoplastics kunnen dit systeem verstoren, met name met betrekking tot testosteron.
Onderzoek toont aan dat micro- en nanoplastics de testosteronniveaus bij zowel mannen als vrouwen kunnen veranderen. Onder de deelnemers aan de studie werden de belangrijkste veranderingen in testosteron waargenomen bij vrouwen van 40-60 jaar en jongens van 6-12 jaar.
Testosteron speelt een cruciale rol bij de voortplanting, spiergroei en algehele gezondheid. Langdurige blootstelling aan deze kunststoffen kan leiden tot vruchtbaarheidsproblemen of andere gezondheidsproblemen.
Reproductie
Micro- en nanoplastics kunnen de voortplanting beïnvloeden door zich op te hopen in de teelballen, wat mogelijk kan leiden tot een vermindering van het aantal zaadcellen.
Bovendien kunnen ze een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van eicellen en zaadcellen.
Hoewel er meer onderzoek nodig is om dit te bevestigen, zijn wetenschappers bezorgd dat plastic deeltjes de vruchtbaarheid op lange termijn kunnen schaden.
Het onderbuikgevoel
Een groot deel van ons immuunsysteem bevindt zich in het spijsverteringskanaal. Onderzoek wijst uit dat micro- en nanoplastics de darmwand kunnen irriteren en de samenstelling van de darmflora kunnen veranderen.
Dit is met name relevant voor mensen met IBS (Irritable Bowel Syndrome), omdat hun darmen vaak gevoeliger en kwetsbaarder zijn. Als microplastics bestaande ontstekingen verergeren of de darmflora-balans verstoren, kan dit leiden tot verhoogde of ernstigere symptomen.
Hoewel het onderzoek zich nog in de beginfase bevindt, suggereren de eerste bevindingen dat blootstelling aan microplastics een rol kan spelen bij de verergering van darmproblemen.
Het zenuwstelsel
Micro- en nanoplastics kunnen bepaalde enzymen in het zenuwstelsel verstoren. Deze enzymen zijn essentieel voor de overdracht van signalen door het hele lichaam.
Wanneer deze enzymen niet goed functioneren, kan dit leiden tot motorische stoornissen (bewegingsproblemen) en cognitieve stoornissen (problemen met denken en geheugen).
Hoewel dit tot nu toe voornamelijk in laboratoriumomgevingen is onderzocht, blijven onderzoekers voorzichtig met betrekking tot de mogelijke effecten op mensen.
In de bloedvaten
Micro- en nanoplastics kunnen ook in de bloedbaan terechtkomen. Onderzoekers hebben de vorming van atheromen (plaquevorming in de bloedvatwanden) onderzocht, wat kan leiden tot atherosclerose (verharding van de bloedvaten).
De zorg is dat deze kleine plastic deeltjes ontstekingsreacties in de vaatwanden kunnen veroorzaken, waardoor plaques sneller ontstaan of verergeren. Dit verhoogt het risico op cardiovasculaire problemen, zoals hartaanvallen of beroertes.
Hoewel dit verband nog niet volledig is bewezen, zijn de eerste onderzoeksresultaten zorgwekkend genoeg om verder onderzoek te rechtvaardigen naar de exacte impact van micro- en nanoplastics op de gezondheid van hart en bloedvaten.
Plastic buiten ons lichaam houden
Plastic volledig uit ons lichaam houden lijkt onmogelijk, maar we kunnen de hoeveelheid die we binnenkrijgen zeker verminderen door de juiste keuzes te maken.
Voedingsmiddelen
Verpakte kant-en-klaarmaaltijden: Kunststofverpakkingen laten bij verhitting microplastics los (bijvoorbeeld in de magnetron).Plastic waterflessen (PET flessen): Gebotteld water bevat vaak meer microplastics dan kraanwater. Bij warme tempraturen of wanneer de zon op jouw fles schijnt komen er extra microplastics vrij in het water.Vis- en schaaldieren: Deze hebben vaak microplastics in hun maag- en darmkanaal. De mate waarin wij dat binnenkrijgen, verschilt per soort en regio. Spoel en reinig deze producten goed, of kies waar mogelijkvoor alternatieve eiwitbronnen.
Kleding
Synthetische stoffen (polyester, nylon, acryl):
Deze stoffen kunnen bij elke wasbeurt duizenden microvezels afgeven, die in het watersysteem en uiteindelijk in de voedselketen terechtkomen. Bovendien kan je huid deeltjes opnemen tijdens het dragen van deze kleding, vooral in gevoelige gebieden zoals de vulva.
Natuurlijke vezels (katoen, wol, linnen, hennep): Hierbij komen geen plastic vezels vrij.
Tip: Gebruik een waszak of filter voor synthetische kleding om plastic vezels in de wasmachine op te vangen. Droog kleding aan de lucht in plaats van een droger te gebruiken om vezelverlies te verminderen.
Product te vermijden/vervangen
Cosmetica en verzorgingsproducten met microplastics
Scrubs, tandpasta en make-up met plasticdeeltjes spoelen vaak direct het riool in en belanden uiteindelijk in rivieren en zeeën. Kies daarom voor producten met natuurlijke exfolianten en let op keurmerken als ‘microplastic-vrij’.
Plastic theezakjes
In sommige theezakjes zit een dun laagje plastic dat bij hoge temperatuur kan oplossen en microplastics afgeeft. Losse thee of papieren zakjes van natuurlijke vezels zijn duurzamere alternatieven.
Plastic keukengerei (snijplanken, spatels, etc.)
Bij het snijden en roeren kunnen plastic spatels en snijplanken microscopisch kleine plasticdeeltjes loslaten, vooral bij blootstelling aan hitte. Kies voor keukengerei van hout, bamboe of roestvrij staal om micro- & nanoplastics te vermijden.
Plastic flessen en drinkbekers
Plastic flessen kunnen na verloop van tijd slijten en zo microplastics afgeven, met name bij herhaald gebruik of blootstelling aan warmte. Herbruikbare flessen van roestvrij staal, glas zijn een veilig en milieuvriendelijk alternatief.
To-Go cups
Veel wegwerpbekers hebben een plastic coating die bij hitte (thee/ koffie) nanoplastics loslaten. Herbruikbare thermobekers van roestvrij staal, glas of bamboe vormen een duurzaam en stijlvol alternatief.
Hoe Nano- en Microplastics zich verspreiden
Verdamping
Als water uit oceanen en meren verdampt, kunnen ultrafijne plastic deeltjes in de atmosfeer terechtkomen. Deze deeltjes hechten zich aan stof en verspreiden zich over grote afstanden.
Sneeuw
Eenmaal in de lucht binden micro- en nanoplastics zich aan sneeuwvlokken en vallen ze terug naar de grond. Als de sneeuw smelt, komen ze in rivieren, grondwater en de bodem terecht. Onderzoekers hebben zelfs microplastics gevonden in sneeuwmonsters van Antarctica.
Golven breken
Wanneer golven breken, komen er kleine waterdruppels vrij, die plastic deeltjes de lucht in dragen. Door zeespray worden microplastics over grote gebieden verspreid.
Regen
Tijdens regenbuien vallen plastic deeltjes uit de atmosfeer op land en water. Dit leidt tot verdere verspreiding in ecosystemen en kan uiteindelijk in ons drinkwater terechtkomen.
Kerosine — Fijne deeltjes uit vliegtuigen
Naast CO₂ stoten vliegtuigen fijne deeltjes en kerosineresiduen uit, die kunnen fungeren als dragers voor micro- en nanoplastics. Deze deeltjes verspreiden zich in de bovenste atmosfeer en nestelen zich in gebieden ver van vliegroutes.
Uitdagingen in onderzoek
Micro- en nanoplastics (MP's en NP's) zijn moeilijk te meten vanwege hun extreem klein formaat en gevarieerde composities.
Als gevolg hiervan zijn er momenteel geen universele normen voor het consistent detecteren en analyseren van deze deeltjes. Tegelijkertijd blijft de precieze impact op de menselijke gezondheid en het milieu onduidelijk, wat de noodzaak van verder onderzoek benadrukt.
Uitdagingen
• De gebrek aan gestandaardiseerde meetmethoden.
• De grote variatie in vorm, grootte en chemische samenstelling van de deeltjes.
• De hoge kosten en ingewikkeldheid van geavanceerde analysetechnieken.
• De beperkte capaciteit om zeer kleine (nano) deeltjes betrouwbaar te isoleren.
• Onvolledige kennis over de langetermijneffecten op mens en milieu.
Conclusie
Micro- en nanoplastics infiltreren onze beide omgeving en onze lichamen, en op korte termijn kunnen ze veroorzaken ontsteking of mild verstoringen.
De potentiële risico's op lange termijn, zoals hormonale onevenwichtigheden, hart- en vaatziekten, en vruchtbaarheidsproblemen worden nog steeds onderzocht.
Hoewel er geen onmiddellijke alarmering nodig is, worden er steeds meer indachtig over het gebruik van plastic, verminderen plastic verpakkingen en wassen synthetische kleding zorgvuldiger kan helpen onze blootstelling te beperken en potentiële risico's te verminderen.
Bronnen
Bekijk de artikelen die voor deze blog zijn gebruikt hieronder om een nog dieper inzicht en begrip van het onderwerp te krijgen.
Schatting van de hoeveelheid ingenomen microplastics — Een cruciale eerste stap op weg naar risicobeoordeling van de menselijke gezondheid (Tijdschrift voor gevaarlijke stoffen)
Ingeslikte microplastics: eten mensen één creditcard per week? (Journal of Hazardous Materials Letters)
Microplastics in de bulbus olfactorius van het menselijk brein (JAMA-netwerk geopend)
Microplastische aanwezigheid in testikels van honden en mensen en het mogelijke verband met het aantal zaadcellen en het gewicht van de testis en epididymis (Toxicologische wetenschappen)
Detectie van microplastics in menselijk longweefsel met behulp van μFTIR-spectroscopie (Wetenschap van het totale milieu)
Plasticenta: eerste bewijs van microplastics in de menselijke placenta (Milieu internationaal)
Detectie van verschillende microplastics in placenta's, meconium, zuigelingenontlasting, moedermelk en zuigelingenvoeding: een prospectieve pilotstudie (De wetenschap van het totale milieu)
Snelle chemische beeldvorming van nanoplastics met één deeltje door middel van SRS-microscopie (Proceedings van de National Academy of Sciences)
Microplastics in Europees zeezout — Een voorbeeld van blootstelling door keuzemogelijkheden van de consument en van methodologische verschillen tussen studies (Ecotoxicologie en milieuveiligheid)
Consumptie van soep in blik en bisfenol A in de urine: een gerandomiseerde crossover-studie (JAMA)
Microplastics en andere schadelijke stoffen die uit papieren wegwerpbekers in heet water terechtkomen (Tijdschrift voor gevaarlijke stoffen)
Microplastics en andere schadelijke stoffen die uit papieren wegwerpbekers in heet water terechtkomen (Tijdschrift voor gevaarlijke stoffen)
Ftalaatmetabolieten in de urine worden geassocieerd met verlaagd serumtestosteron bij mannen, vrouwen en kinderen van NHANES 2011-2012 (Het tijdschrift voor klinische endocrinologie en metabolisme)
Microplastics en nanoplastics bij atheromen en cardiovasculaire gebeurtenissen (Het New England Journal of Medicine)
Het plastische brein: neurotoxiciteit van micro- en nanoplastics (Toxicologie van deeltjes en vezels)
